Selen w żywieniu świń (cz. II) Czy forma suplementacji ma znaczenie?

Właściwe zaopatrzenie loch w selen jest szczególnie istotne w najbardziej krytycznych okresach cyklu produkcyjnego tych zwierząt tj. podczas ciąży, porodu i laktacji. Pierwiastek ten jest potrzebny również prosiętom bezpośrednio po urodzeniu i odsadzeniu, a także w okresie wzrostu wpływając na jakość mięsa.
U knurów selen odpowiada za utrzymanie odpowiedniej jakości nasienia (Surai and Fisinin 2016). Niedobór selenu w organizmie zwierząt prowadzi do powstawania szeregu patologii. Powszechnie występującym schorzeniem powodowanym przez zbyt niskie stężenie Se u przeżuwaczy, koni i drobiu jest pokarmowa dystrofia mięśni (NMD) (Żarczyńska i in. 2013). U świń niedobór selenu może powodować nagłą śmierć, martwicę wątroby (Hepatosis Dietetica, HD), chorobę morwowego serca (Mulberry Heart Disease, MHD) oraz uszkodzenie tkanki płuc i tkanek przewodu pokarmowego (Helke i in. 2020, Rao i in. 2023). Młode zwierzęta są bardziej narażone na niedobory selenu niż dorosłe osobniki. Wiąże się to z istotnie większym zapotrzebowaniem na selen wynikającym z szybkiego tempa wzrostu oraz z faktu, że w odróżnieniu od zwierząt dorosłych, nie posiadają one rezerw tego pierwiastka w tkankach. Zwiększoną częstość występowania MHD u świń powiązano z selekcją genetyczną w kierunku szybkiego tempa wzrostu i dużej mięsności (Oropeza-Moe i in. 2015).
Przez ostatnie dwie dekady zgromadzono wiele informacji wskazujących, że postać Se w diecie jest głównym wyznacznikiem efektywności jego działania. W środowisku naturalnym selen występuje w postaci nieorganicznej i organicznej. Selen nieorganiczny znajduje się w minerałach jako seleniny, seleniany i selenki oraz w postaci metalicznej. Formę organiczną, głównie w postaci selenometioniny (SeMet), zawierają pasze pochodzenia roślinnego m.in. zboża i mączki z nasion oleistych (Surai and Fisinin 2016). Rośliny absorbują Se z gleby w postaci seleninu lub selenianu, a następnie syntetyzują selenoaminokwasy, w tym selenometioninę. Selen w formie nieorganicznej został wprowadzony do stosowania u świń i drobiu w latach 80. XX w. Formy te w większych dawkach mogą wykazywać działanie toksyczne. Ponadto selenin sodu ma właściwości prooksydacyjne, przez co powoduje wystąpienie stresu oksydacyjnego w organizmie oraz generuje wzmożoną peroksydację tłuszczów (Staneviciene et al. 2023). W porównaniu z tradycyjnymi nieorganicznymi źródłami Se, organiczne źródła selenu, takie jak selenometionina i drożdże wzbogacone w selen, wykazują niższą toksyczność oraz wyższą biodostępność, stanowiąc jednocześnie alternatywę dla seleninu czy selenianu sodu. Zupełnie nową, organiczną formą selenu, której wysoka skuteczność została potwierdzona u przeżuwaczy (Żarczyńska i in. 2024, Żarczyńska i in. 2021) i świń (Świerczyński i in. 2024) są seleninotriglicerydy. Związki te, jako mieszanina kwasu selenowego i oleju słonecznikowego, charakteryzują się ponadto 30-krotnie mniejszą toksycznością niż selenian sodu. Wyraźnie wykazano, że stosowanie selenu organicznego w żywieniu loch ma dużo więcej zalet w porównaniu z tradycyjnym dodatkiem seleninu sodu. Podobnie jest w przypadku suplementacji Se u knurów.